Een opening die je naar binnen zuigt

De eerste zin van een artikel of blog is voor veel mensen een flinke hobbel. Dat is niet nodig. Begin te schrijven wat je kwijt wilt en keer later terug naar het begin van je tekst.

In de opeens weer actuele roman ‘De Pest’ van Albert Camus komt een ambtenaar genaamd Grand voor. Deze man werkt al jaren aan een boek, maar het lukt hem niet om de eerste zin goed op papier te krijgen. Op uitnodiging van dr. Bernard Rieux, de hoofdpersoon van het verhaal, leest Grand de zin voor: Op een mooie ochtend van de maand mei reed een elegante amazone op een prachtige vos door de bloeiende lanen van het Bos van Boulogne.

Later in het verhaal vertelt Grand dat hij de zin heeft verbeterd. Op een mooie meimorgen snelde een slanke amazone, gezeten op een prachtige vos, door de bloeiende lanen van het Bos van Boulogne. Tevreden was hij nog niet. ‘Prachtige vos’ beviel hem niet. Na lang nadenken maakte hij er ‘een zwarte vos’ van. Het zwart duidde op élégance, vond hij. Op de laatste pagina’s van ‘De Pest’ vertelt hij Rieux dat hij opnieuw met de zin is begonnen: “Ik heb alle adjectieven weggelaten.”

Kenmerk van het ware

De eerste zin. De angst voor het lege vel papier. Hoe moet je beginnen? In mijn boekenkast heb ik veel boeken staan over schrijven, in de loop van 30 jaar verzameld. Ik ben daar eens ingedoken om te zien wat mensen die het kunnen weten, hierover te zeggen hebben. Peter Burger en Jaap de Jonge citeren in het Handboek Stijl (1997) wetenschapsjournalist Hans van Maanen, destijds werkzaam bij Het Parool. “Een goede eerste zin is het kenmerk van het ware in de journalistiek”, vindt hij. “Is de eerste zin goed, dan leest de lezer ook de tweede zin en als die aardig is ook de derde.”

Een goed advies van Burger en De Jonge luidt: staar je niet blind op de opening. Het is mooi als je een pakkende beginzin te binnen schiet. Dan kun je de volgende zinnen daar tegenaan laten leunen. Maar de prachtigste inleidingen zijn vaak pas naderhand aan het brein van de auteur ontschoten. Begin te schrijven wat je te vertellen hebt. Je moet je tekst sowieso reviseren als je de eerste versie klaar hebt. Dan is er nog genoeg tijd om te broeden op de zinnen die je lezer het verhaal in moeten sleuren.

Een zaak van aanzienlijk belang

Clare Lynch geeft schrijfles op de universiteit van Cambridge. Voor een voorbeeld van een pakkende opening grijpt ze terug naar een Britse rechtszaak uit 1970. De ene rechter, Lord Pearson, opende zijn betoog als volgt: “Dit is een zaak van aanzienlijk belang, omdat ik denk dat dit het eerste geval is waarin het probleem van de beoordeling van dergelijke schade voor het Hof van Beroep is gebracht. Ik wil er vanaf het begin op wijzen dat dit een uitzonderlijk geval is.”

Niet slecht, aldus Lynch. De rechter maakt duidelijk dat het een belangrijke zaak is, een unieke zaak zelfs. Hier wordt jurisprudentie gemaakt. Dat geeft je reden genoeg om door te lezen. Een tweede rechter, Lord Denning, pakt het anders aan. Hij opende met: “Het gebeurde op 19 april 1964. Het was bluebell-time in Kent.” (Bluebells zijn grasklokjes, een blauwe, wilde hyacint.)

Mysterie

De tweede opening brengt je op het puntje van je stoel. Het prikkelt je nieuwsgierigheid. Dat was een van de kenmerken van Denning (1899-1999). Hij kon schrijven en maakte daarmee juridische verhandelingen toegankelijk. Hij was mede daarom buitengewoon populair bij rechtenstudenten, die zelfs T-shirts droegen met zijn naam erop.

Begin met een mysterie, raadt Lynch ons aan. Wat gebeurde er? De beste leraren beginnen hun les ook met een raadsel. Al is het maar: Waarom valt een appel naar beneden? Leerlingen willen weten wat de oplossing is. Daarmee heb je hun aandacht. Dat geldt voor klassieke Whodunnits van Agatha Christie en Ellery Queen. Het geldt ook voor lezers van je blog. Met de eerste zinnen moet je hen aan de haak proberen te slaan. Anders zijn ze weg.

Tips voor verleidende beginzinnen

Welke andere mogelijkheden heb je nog om lezers te lokken met een verleidende beginzin?

Hier zijn enkele opties:

• Een prikkelend citaat: “Wij zijn geen Singapore, wij zijn geen China, wij zijn geen Zuid-Korea”, zei minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) deze week in de Tweede Kamer. Het ging op dat moment over de apps die hij wil gebruiken in de strijd tegen Covid-19. (NRC, 12-4-2020)
• Een provocerende stelling: Als het tegenzit, wordt op vakantie gaan of een dagje naar het pretpark nooit meer hetzelfde. Zo’n eventuele ‘anderhalvemetereconomie’ dwingt de reis- en toeristenbranche na te denken over oplossingen. (Trouw, 11-4-2020)
• Een nieuwsfeit: Van de zeventig bewoners van woonzorgcentrum Brinkhoven in Heerde overleden er tot nu toe 22 aan het coronavirus. “Ja, dat is heel veel”, zegt directeur-bestuurder Jos Bleijenberg. (Trouw, 11-4-2020)
• Een locatie- of sfeerbeschrijving: Eind september 2019. In de stadsherberg in het Duitse Traben-Trarbach zitten meer agenten dan dinergasten. Ze zijn niet afgekomen op de witte wijn uit de Moezelstreek. Ook niet op de geroosterde forel. (NRC, 11-4-2020, artikel over cybercriminaliteit.)
• Het nieuws in een notendop: De WHO ligt onder vuur. Ze zou traag zijn geweest in het waarschuwen voor het virus en haar oren laten hangen naar China. (Trouw, 11-4-2020)
• Een tegenstelling: Het contrast kan haast niet groter. Viroloog Marion Koopmans belt op deze zonnige dag in haar tuin, de bloeiende struiken om haar heen steken af tegen de blauwe lucht, en op de achtergrond hoor je de vogels zingen. Ze oogt ontspannen. Maar haar boodschap is donker. De weg uit deze crisis is lang, en eruit komen gaat niet zonder solidariteit. (NRC, 11-4-2020)
• Een historische verwijzing: ‘We must now all hang together or we shall hang seperately’. Benjamin Franklin zou dit hebben gezegd, nadat hij op 4 juli 1776 in Philadelphia als eerste de Onafhankelijkheidsverklaring van de dertien opstandige kolonies in Amerika had ondertekend. (NRC, 11-4-2020, column Hans Goslinga.)
• Een anekdote: Toen Duitse deelnemers van het tv-programma Big Brother vorige maand voor het eerst hoorden hoe het coronavirus in de echte wereld had toegeslagen, was dat voor hen een grote schok. (NRC, 11-4-2020)